Liefst één op de vijf wethouders in Nederland heeft de afgelopen raadsperiode het pluche onvrijwillig en voortijdig vaarwel moeten zeggen. In absolute aantallen: 285 van de 1449 moesten aftreden. In dit verband is van belang dat in de complete collegeperiode 28 wethouders vielen vanwege niet integer gedrag. Dat blijkt uit analyse van de resultaten van o.a. het wethoudersonderzoek 2017 dat ieder jaar wordt gehouden door de College Tafel. De lijst van gevallen wethouders wordt jaarlijks gepubliceerd in Binnenlands Bestuur.
Hoewel de (politieke) situatie van gemeente tot gemeente verschilt en dus altijd specifieke kenmerken heeft, zijn er grofweg wel overeenkomsten te constateren als oorzaak van het gedwongen aftreden van een wethouder. In verreweg de meeste gevallen is ruzie in de coalitie van B&W de oorzaak. Denk daarbij dan aan conflicten over grote projecten zoals een zwembad, een filmhuis of een schouwburg. Verder is de gemeentebegroting altijd een bron van onenigheid. Ook de zondagsopenstelling van winkels kan nog steeds tot politieke brokken leiden. In colleges waar wethouders namens de ChristenUnie, de SGP of een combinatie van die twee partijen in het college plaatsnamen, leidde deze gevoelige kwestie zeker vier keer tot een onherstelbare scheur in het college. In Woerden viel zelfs twee keer een wethouder over de koopzondag.
Goede – of liever slechte – tweede algemene oorzaak is de groep wethouders die weg moest omdat hun bestuurlijke integriteit in het geding kwam door bijvoorbeeld belangenverstrengeling. Anderen vertoonden onbeleefd, oncollegiaal, of onbetamelijk gedrag en konden hun biezen pakken. Daarbij vallen vooral de wethouders op die seksueel overschrijdend gedrag aan de dag legden. Zo moest een PvdA-wethouder in Hoogezand-Sappemeer opstappen omdat hij verzeild was geraakt in chatcontact met een meisje dat zich voordeed als 14-jarige. Toen de chats een seksuele lading kregen en de wethouder daarin meeging, bleek het om een chantagepoging te gaan.
Hier is het de moeite waard om in te zoomen op de incidenten waarbij de bestuurlijke integriteit in het geding was en tot de val van de wethouder leidde. Zoals gezegd betreft het hier 28 wethouders die voortijdig weg moesten. Wat allereerst opvalt is dat een flink aantal bestuurders van lokale partijen (9) en de VVD (5) hun wethoudersambt neerlegden omdat ze in opspraak waren geraakt. Niet dat ze allemaal iets strafbaars hadden gedaan, maar hun handelen leek of was wel degelijk laakbaar, al was het ene vergrijp ernstiger dan het andere. Zo bleek Jan Backbier van het Albrandswaardse OPA, loslippig om te gaan met vertrouwelijke informatie. Hij deelde zijn kennis over de plek waar asielzoekers zouden worden opgevangen voortijdig met inwoners. En in Zuidplas deed VVD-wethouder Joke Vroegop hetzelfde met haar partner over de nieuwbouw van het gemeentehuis. Een andere bekende oorzaak is het niet melden van zaken uit het verleden die van invloed (zouden kunnen) zijn op iemands functioneren. Dat was het geval bij Ewout Cassee van D66 in Haarlem, die in opspraak kwam nadat bleek dat hij ten onrechte had verzwegen dat hij als ondernemer ooit was veroordeeld wegens wanbeleid. Of neem VVD-bestuurder Eugene Glimmerveen uit Meerssen, van wie bekend werd dat hij – uit de tijd dat hij nog raadslid was – aan een baan had proberen te komen via contacten bij de gemeente. Volgens de integriteitsregels is dat verboden.
Andere keren was er sprake van belangenverstrengeling, of op zijn minst de schijn daarvan. Zo was Bob Duindam (D66) van Woerden betrokken bij de oprichting van twee bedrijven die dezelfde software maken als die de gemeente Woerden gebruikt. In Zandvoort ging Michel Demmers van Gemeentebelangen over de schreef door intensief te mailen met een projectontwikkelaar aan wie, niet veel later, de herontwikkeling van een terrein werd gegund. Daarbij verstrekte Demmers adviezen. “Dit gaat lijnrecht in tegen de gedragscode die wij als college hanteren. Dat kan gewoon niet”, aldus burgemeester Niek Meijer.
Het gebeurde ook wel dat wethouders dingen deden die opvallend genoeg in strijd waren met de regels van de gemeente waarvan ze zelf in het college van B&W zaten. Zo legde bijvoorbeeld in 2016 CDA-wethouder Erik Luiten uit Aalten zonder vergunning een mestbassin aan op een melkveebedrijf. En de Uitgeester VVD-wethouder Karel Mens bouwde een illegaal tuinhuisje voor zijn motor. De bestuurlijke perikelen in Brunssum waren niet alleen lokaal nieuws maar werden ook breed uitgemeten in de landelijke media. Daar stappen vorig jaar eerst vier wethouders op omdat de mogelijke herindeling met Heerlen en Landgraaf een onoplosbare splijtzwam blijkt te zijn. In het najaar komt er een nieuwe coalitie waarbij raadslid Jo Palmen wordt tot wethouder benoemd terwijl er nog een integriteitsonderzoek tegen hem loopt omdat hij een miljoen euro eist van de gemeente, vanwege een stuk grond. Burgemeester Luc Winants (CDA) stapt daarna op omdat hij als burgemeester die verantwoordelijk is voor integriteit, onvoldoende instrumenten in handen heeft om de benoeming van wethouder Palmen terug te draaien.
Ten slotte de rel die Maassluis in 2014 dagenlang in haar greep heeft gehouden. Centrale rol daarin speelde VVD-wethouder Huub Eitjes, die verantwoordelijk was voor de subsidie aan het theater van zijn broer Pim Eitjes. Directe aanleiding vormde het bericht in het AD Rotterdams Dagblad dat er 40.000 euro op de rekening van het bedrijf van Huub Eitjes was gestort. Een bedrag dat bestemd was voor zijn broer Pim, die zich als voorzitter van het plaatselijke Theater Koningshof tegen de afspraken in had laten uitbetalen voor management-werkzaamheden. Wethouder Eitjes verzuimde hierover het college te informeren. Dat de affaire geen invloed had op het gevoel voor humor van ex-wethouder Eitjes moge blijken uit de verklaring bij zijn aftreden: “Ik voel me als een ei met vogelgriep, zo snel mogelijk ruimen”. Inmiddels is Huub Eitjes weer politiek actief geworden. Hij maakte half 2017 de overstap van de VVD naar Maassluis Belang dat nu met twee leden in de raad zit. Eitjes staat als derde op de kieslijst en maakt dus mogelijk na 21 maart zijn come back.
Job de Haan, nieuwsredacteur Integriteit.nl