In het Nederlandse onderwijs spelen integriteit en transparantie een cruciale rol. Recent onderzoek van NOS en Nieuwsuur werpt licht op situaties waarin schoolbestuurders en toezichthouders met meerdere petten opereren. Ze vervullen functies binnen zowel publieke als private onderwijsinstellingen, wat vragen oproept over mogelijke belangenverstrengeling en de ethische gevolgen daarvan.
De dubbele pet: bestuurder én adviseur
Bij minstens dertig schoolbesturen combineren bestuurders hun functie met betaalde posities bij private onderwijsadviesbureaus. Dit roept de vraag op hoe onafhankelijk hun beslissingen zijn als ze adviesopdrachten uitzetten. Een opvallend voorbeeld is een functionaris die eerder werkte bij adviesbureau BMC en later, als bestuurder van een scholengroep, datzelfde bureau inhuurde zonder offertes van andere partijen op te vragen. Hoewel hij zijn handelen verdedigt door te wijzen op de afwezigheid van tegenstrijdige belangen, blijft de schijn van belangenverstrengeling hangen.
Ongemakkelijke verhoudingen
Een ander voorbeeld betreft een directeur-bestuurder van een samenwerkingsverband die in Zuid-Holland zijn eigen onderwijsadviesbureau runt en tegelijkertijd zichzelf inhuurt voor diverse opdrachten. Hoewel hij benadrukt dat alles volgens de regels verloopt en toezichthouders op de hoogte zijn, doet dit niets af aan het ongemak (en wellicht onwenselijkheid) dat ontstaat door de verwevenheid van functies en belangen. De gelijktijdigheid van functies in dezelfde sector maakt het moeilijk om objectieve beslissingen te waarborgen, vooral wanneer er geen andere offertes worden opgevraagd.
Nog een voorbeeld uit Flevoland toont een bestuurder die, ondanks strikte juridische afspraken om belangenverstrengeling te voorkomen, zijn eigen bedrijven failliet zag gaan. Dit maakt duidelijk dat juridische afspraken niet altijd voldoende zijn om de integriteit te waarborgen. De juridische afbakening voorkomt misschien formeel belangenverstrengeling, maar neemt de schijn ervan niet weg.
De complexiteit van schijn en werkelijkheid
Het probleem wordt verder gecompliceerd door situaties waarin bestuurders hun oude zakelijke banden behouden, ook al hebben ze formeel geen eigendomsbelang meer. Dit roept de vraag op of ze echt onafhankelijk kunnen handelen. De casus van een bestuurder die zijn eigen adviesbureau inhuurde, zelfs nadat hij daar formeel was vertrokken, illustreert deze grijze gebieden. Hij stelt dat hij niet in strijd handelde met de integriteitscode omdat hij geen persoonlijk belang meer had. Toch blijft de vraag hangen of de beslissing werkelijk vrij van bevooroordeelde belangen was.
Een ander voorbeeld uit Twente laat zien hoe persoonlijke netwerken een rol spelen bij het toewijzen van opdrachten. Hier zette een bestuurder zijn eigen bedrijf op, gespecialiseerd in internationalisering, terwijl hij als schoolbestuurder verantwoordelijk was voor het binnenhalen van Europese subsidies voor scholen. Hoewel zijn bedrijf geen directe opdrachten van zijn schoolbestuur kreeg, werkte hij wel samen met een consultant die hij via dit netwerk had leren kennen. De verwevenheid van professionele en persoonlijke relaties maakt het moeilijk om te bepalen waar belangen ophouden en beginnen.
De rol van transparantie
Hoewel geen van de bestuurders formeel tegen de regels ingaat, roepen deze situaties wel ethische vragen op. De onderwijskoepels erkennen het probleem en overwegen hun integriteitscodes aan te passen. De uitdaging blijft echter: waar trek je de grens? Hoe definieer je de schijn van belangenverstrengeling en wie controleert dit?
Deze casussen tonen aan dat transparantie en duidelijke afspraken essentieel zijn, maar niet altijd voldoende om de integriteit in het onderwijs te waarborgen. Het blijft belangrijk om als bestuurder de schijn van belangenverstrengeling te vermijden, door bijvoorbeeld nevenfuncties en zakelijke belangen openlijk te bespreken en te registreren in jaarverslagen. De voorbeelden laten ook zien dat zelfs bij ogenschijnlijk correcte procedures, de perceptie van het publiek en de betrokken partijen beschadigd kan raken. Daarom is niet alleen de letter van de wet van belang, maar ook de geest waarin deze wordt nageleefd.
Conclusie
Hoewel de betrokken functionarissen benadrukken dat hun handelingen binnen de wet- en regelgeving vallen, roept dit onderzoek belangrijke vragen op over de besteding van publiek onderwijsgeld en de noodzaak van transparantie en integriteit binnen de sector. De uitdaging blijft om duidelijke grenzen te stellen en de schijn van belangenverstrengeling te vermijden, om zo het vertrouwen in het onderwijsbestuur te waarborgen. Het onderzoek van Nieuwsuur en NOS maakt duidelijk dat het probleem niet alleen juridisch, maar ook ethisch van aard is, en dat er behoefte is aan een sterkere en meer transparante integriteitscultuur binnen het onderwijs.
Meer weten?
Wilt u meer weten over wat wij voor uw organisatie kunnen betekenen? Neem dan gerust contact met ons op en we helpen u graag verder.
Esther van Gaal
Op de hoogte blijven?
Meld u aan voor onze nieuwsbrief!
Hoe wij u kunnen helpen met integriteit?
Vraag hier onze digitale brochure aan