Elke werkweek een politicus in opspraak en voor de achtste keer op rij staat de VVD op de eerste plaats met bijna een kwart van alle meldingen over het jaar 2019. Zie daar de uitkomst van de jaarlijkse PII-index, de Politieke Integriteits Index, die het aantal integriteits-schandalen sinds 2013 bijhoudt waarin politici verzeild raken.
Bij elkaar komen de recente affaires op 42, tegen 54 in 2018, 39 in 2017 en 47 in 2016. Het aantal constateringen in de PII schommelt al jaren rond die waarden. Dat er in 2018 fors meer affaires speelden, kwam door de gemeenteraadsverkiezingen in dat jaar. Die leveren altijd veel lokale relletjes op omdat voorheen onbekende personen als (kandidaat) politicus ineens onder een vergrootglas komen te liggen.
Naast die toppositie voor de liberalen valt op dat lokale partijen, de PVV en D66 relatief veel problemen kenden. Hier zijn de resultaten te vinden uitgesplitst naar het aantal meldingen en partijen. Wat er verder uitspringt is dat het grootste probleem voor Nederlandse politici niet het functioneren is tijdens de uit-oefening van hun ambt, maar hun wangedrag buiten werktijd, waarvan dronkenschap en fraude de kroon spannen. Toch is ook dat al jaren het geval.
Verrassende nieuwkomer is de SGP, die niet alleen recht in de leer is maar meestal ook in de wandel. Voorzitter Peter Zevenbergen (63) moest aftreden omdat er binnen de partij discussie ontstond over wachtgeld dat hij nog ontving als oud-wethouder van Alblasserdam. Zo kreeg hij vanaf 2011, netto, minstens 140.000 euro wacht-geld, dat hij ontving naast zijn inkomen als directeur van het reformatorische Wartburg College. Ook onverwacht was het in opspraak raken van Sophie in ‘t Veld, al 15 jaar het vertrouwde gezicht van D66 in Europa. Zij bleek als Euro-parlementariër jarenlang hotelkosten te hebben ontvangen voor over-nachting in Brussel, terwijl zij daar sinds jaar en dag een eigen woning heeft. Dan is daar nog de grote winnaar van de Provinciale Staten-verkiezingen, Forum voor Democratie (FvD), die enkele malen negatief in het nieuws kwam. Allereerst de excom-municatie door partijleider Thierry Baudet van mede-oprichter Henk Otten die zichzelf met FvD-gelden verrijkt zou hebben. Vervolgens Baudet zelf die verzuimde, in strijd met de regels, een vlucht met een privévliegtuig in het geschenkenregister te melden en collega-Kamerlid Theo Hiddema (FvD) die een te hoge onkostenvergoeding voor woon-werkverkeer ontving.
De twee pijnlijkste affaires voor de VVD betroffen het Tweede Kamerlid Wybren van Haga en de eigen fractieleider Klaas Dijkhoff. Eerstgenoemde was al recidivist en zette in 2019 maar liefst drie nieuwe rellen op zijn conto: hij ‘vergat’ neveninkomsten op te geven, werd gepakt met drank op achter het stuur en hij bleek, tegen de afspraken met de partij in, toch nog actief betrokken te zijn bij zijn vastgoed-bedrijf; hij werd de fractie uitgezet. Dijkhoff bleek, haaks op de integriteits-regels van de partij, ten onrechte een dubbele reiskostenvergoeding te ontvangen. Bovendien liet hij zichzelf – weliswaar rechtmatig – wachtgeld uitkeren, bovenop zijn salaris als fractievoorzitter. Ook al nam hij tegenmaatregelen, de schade aan zijn imago kon niet worden gerepareerd.
De ernstigste affaire speelde bij de gemeente Den Haag, waar de Rijks-recherche binnenviel bij de wethouders Richard de Mos en Rachid Guernaoui van Groep De Mos/Hart voor Den Haag. Zij zouden zijn omgekocht door bevriende horecaondernemers en in ruil daarvoor vergunningen hebben geregeld. Daarnaast vindt als gevolg daarvan intern onderzoek plaats bij de gemeente naar mogelijke ambtelijke corruptie en zijn er tal van vragen over de verkoop van een monumentaal pand naast paleis Noordeinde voor het ogenschijnlijk lage bedrag van 1,7 miljoen euro. Beide wethouders ont-kennen, maar moesten wel aftreden. Als gevolg van deze calamiteiten heeft waarnemend burgemeester Johan Remkes een groot integriteits-onderzoek binnen de gemeente ingesteld, plus een aanscherping van de regels.
Hoe groot de onderlinge verschillen in schandalen moge zijn, toch is er wel degelijk sprake van een rode draad. Elton John had er in 1976 een wereldhit mee, toen ging het over liefdesrelaties. Ruim veertig jaar later blijkt het ook toepasselijk voor het gedrag van politici die zichzelf in de problemen hebben gebracht. Immers, zo concluderen de onderzoekers, slechts weinig politici die tegen de lamp lopen kunnen zonder omhaal hun excuses aanbieden en zeggen: ‘Het spijt me. Punt.’ Vrijwel altijd volgt er dan een of andere ‘ontlastende’ verklaring of uitvlucht. Integriteitsexperts spreken in zo’n geval van ‘neutralisaties’: redeneringen die mensen voor zichzelf en anderen gebruiken om het feit dat ze een regel overtraden met terugwerkende kracht rechtvaardigen. De meeste overtreders geven namelijk te kennen wel degelijk op de hoogte te zijn van de regels en wetten, maar kunnen voor zichzelf en van daaruit tegenover anderen, naar eigen zeggen, wel uitleggen waarom speciaal zij in de betreffende situatie zich er niet aan hoefden of konden houden.
Job de Haan, nieuwsredacteur Integriteit.nl
Op de hoogte blijven?
Meld u aan voor onze nieuwsbrief!
Hoe wij u kunnen helpen met integriteit?
Vraag hier onze brochure aan