Zich gedragen als een goed ambtenaar

Integriteit staat (terecht) hoog op de agenda bij overheidswerkgevers. Een enkele integriteitsschending van een individuele ambtenaar kan immers het aanzien en de geloofwaardigheid van de overheid dusdanig schenden, dat het vertrouwen van burgers in de overheid ernstig wordt aangetast. Integriteit vormt volgens de parlementaire geschiedenis bij de Wet normalisering rechtspositie ambtenaren (Wnra), samen met de eed of belofte, het hart van de ambtelijke status.

In artikel 6 van de Ambtenarenwet 2017 is opgenomen dat de ambtenaar gehouden is de op hem rustende en uit zijn functie voortvloeiende verplichtingen te vervullen en zich ook overigens te gedragen zoals een goed ambtenaar betaamt. Het niet naleven hiervan geldt voor de toepassing van het Burgerlijk Wetboek (BW) als een tekortkoming in het nakomen van de plichten welke de arbeidsovereenkomst aan de ambtenaar oplegt. Integriteit is daarmee voor de ambtenaar apart vastgelegd, bovenop de arbeidsrechtelijke bepaling van artikel 7:611 BW waarin het goed werknemerschap is opgenomen.

Maar wat nu als een ambtenaar zich niet gedraagt zoals een goed ambtenaar betaamt? Een mooi voorbeeld hiervan geeft de uitspraak d.d. 29 juli 2024 van de Rechtbank Overijssel (AR 2024 0952).

Casus

Werkneemster is medior complexbeveiliger bij de Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI) en valt onder de Ambtenarenwet 2017. De cao Rijk biedt een regeling voor gedeeltelijke vergoeding van verduurzamingskosten van woningen, mits de verduurzaming na 1 januari 2023 is uitgevoerd. Op 24 november 2023 diende werkneemster een declaratie in voor zonnepanelen, ondersteund door een factuur, en ontving hiervoor € 750 als werkgeversbijdrage. Ze gebruikte dezelfde factuur om nog eens € 750 fiscaal voordelig uit haar IKB-budget op te nemen. Twijfels over de factuur leidden tot gesprekken en – mede vanwege de tegenstrijdige verklaringen van werkneemster – tot nader onderzoek door Bureau Integriteit. Het onderzoek concludeerde dat de zonnepanelen al in 2021 waren geplaatst en betaald.

DJI verzocht daarom om ontbinding van de arbeidsovereenkomst wegens (ernstig) verwijtbaar handelen. Werkneemster heeft volgens DJI niet overeenkomstig de voor haar geldende normen gehandeld, door onjuiste informatie te verstrekken om ten onrechte vergoedingen te ontvangen. Daarnaast vond DJI dat zij onvoldoende openheid van zaken gaf tijdens het onderzoek.

Oordeel kantonrechter

De kantonrechter oordeelt dat werkneemster niet volgens de geldende normen heeft gehandeld door zonnepanelen die in 2021 zijn aangeschaft en betaald, te declareren als waren ze in 2023 aangeschaft. Haar verklaring dat ze de zonnepanelen van haar ouders terugbetaald kreeg en vervolgens in 2023 opnieuw betaalde, is niet verifieerbaar en irrelevant. De verduurzaming en betaling vonden immers in 2021 plaats, waardoor de kosten niet onder de regeling vallen. Door deze constructie heeft de werkneemster oneigenlijk gebruikgemaakt van de regeling, wat haar (ernstig) te verwijten valt. Bovendien heeft zij in de gesprekken met DJI niet direct open kaart gespeeld en haar verklaringen vaak herzien, wat haar integriteit en betrouwbaarheid schaadt.

Werkneemster heeft zo in strijd gehandeld met de voor haar als werknemer en als ambtenaar geldende normen, dat ontbinding van de arbeidsovereenkomst op grond van ernstig verwijtbaar handelen moet volgen. DJI hoeft geen transitievergoeding te betalen.

Mijns inziens een streng maar rechtvaardig oordeel hetgeen het belang van de ambtenaar om zich conform de Ambtenarenwet 2017 te gedragen zoals een goed ambtenaar betaamt, onderstreept.

Tot slot

Integer handelen krijgt steeds meer aandacht als belangrijk onderwerp binnen de overheid, maatschappelijke organisaties en het bedrijfsleven. Regels zijn natuurlijk belangrijk, maar integer handelen is een continu bewustwordingsproces. Het gaat over het eigen gedrag en de reflectie daarop.

De benadering en expertise van ons bureau Integriteit.nl is vooral gericht op preventie en op dialoog. Dit vanuit de gedachte dat integriteit een kwaliteit is die niet zomaar voor zich spreekt, maar die betekenis en diepgang krijgt wanneer mensen er met elkaar over spreken en vervolgens kunnen kiezen voor een gedragslijn die integer en passend gevonden wordt.

De workshops integriteit voor medewerkers en bestuurders die wij verzorgen, kunnen gezien worden als een aftrap naar een aantoonbare structurele borging van integriteit binnen de gehele organisatie. Het effect en de impact van de bewustwording borgen binnen organisaties, doen we met ons uniek en direct in te zetten integriteitsprogramma.

Het Integriteitsprogramma combineert organisatiebrede online dilemmatrainingen voor de hele organisatie met het faciliteren van het gesprek binnen teams over integer handelen. Door de opzet van het programma gaat het gesprek over onderwerpen die echt spelen in de teams. Dit vergroot optimaal het bewustzijn van medewerkers van de noodzaak tot integer handelen en integriteit.

Meer weten?

Wilt u meer weten over wat wij voor uw organisatie kunnen betekenen? Neem dan gerust contact met ons op en we helpen u graag verder.

Esther van Gaal

Dit artikel verscheen eerder op de website van Capra Advocaten