2016 was geen goed jaar voor lokale politici en met name voor de lokale wethouders. Daarmee hoort zij tot de drie zwartste jaren sinds de invoering van het dualisme op gemeente niveau in 2002. En het is het zwartste in de afgelopen vijf jaar, aldus Binnenlands Bestuur, journalistiek platform voor hoger opgeleide ambtenaren en bestuurders op internet.
Oorzaak: politieke vertrouwensbreuken en/of verstoorde relaties tussen B&W en (een gedeelte van) de gemeenteraad. Dat blijkt uit onderzoek dat is uitgevoerd door De Collegetafel, een kennis-platform van informatie, advies en debat over de bestuurlijke vraagstukken op de lokale en provinciale collegetafel, en over de bestuurders en topambtenaren die actief zijn aan en rondom deze collegetafels. Bovendien was Binnenlands Bestuur opdrachtgever voor het onderzoek. Belangrijke oorzaken van het politiek ten val komen op lokaal niveau is de versplintering in de gemeente-politiek en de stijl van besturen van de wethouder.
Tot zover het slechte nieuws, want de derde oorzaak zijn de gevallen van integriteit en belangenverstrengeling en die leveren goed nieuws op. Werd in 2014 van de coalitiebreuken 33% veroorzaakt door een geval van belangenverstrengeling of de verdenking van integriteit, in 2015 was dat gedaald tot 17% en vorig jaar verder naar 12%. In vijftien gemeenten moest de wethouder vertrekken vanwege de onvrede over zijn of haar manier van werken of omdat de wethouder naliet de gemeenteraad op tijd te informeren.
Niet-integer gedrag kostte in tien gemeenten de wethouder zijn ambt. Dan was er nog een oorzaak die voor een record aantal van 46 aftredende wethouders zorgde: gezondheid of om persoonlijke redenen zoals de zwaarte van het ambt. Wat opvalt bij specificatie van en uitsplitsing naar politieke partijen is dat de afgetreden wethouders keurig verdeeld worden over de traditionele landelijke partijen, met één grote uitzondering: de Socialistische Partij, waarvan geen enkele wethouder het afgelopen jaar het politieke veld heeft hoeven ruimen. De vijfde partij van Nederland is na de verkiezingswinst voor de gemeenteraden in 2014 ook op lokaal niveau doorgebroken en heeft zitting genomen in het bestuur van vele gemeenten, waarvan dat van Amsterdam het meest opmerkelijke is.
Reactie Job de Haan Integriteit.nl: de uitslag van het onderzoek wordt door opdrachtgever Binnenlands Bestuur als negatief beschouwd en 2016 wordt zelfs gecategoriseerd tot een zwart jaar voor lokale wethouders. Reden is het grote aantal wethouders dat om welke reden dan ook gedwongen moest vertrekken. Dat is één manier om er tegenaan te kijken. Je kunt ook zeggen, dat de wet op het dualisme die vijftien jaar geleden werd ingevoerd haar werk uitstekend heeft gedaan. Die wet kwam er om de afstand van de gemeenteraad tot B&W groter te maken, inclusief de wethouders van de eigen partij die in het college zitting hebben. Met andere woorden het democratische proces heeft zijn werk goed gedaan en dat is winst voor de lokale politiek waar zo vaak kritiek op wordt geuit in de trant van handjeklap en onder één hoedje spelen tussen raads- leden en wethouders. Een andere verheugende uitkomst is dat de gevallen van belangenverstrengeling en niet- integer handelen, als oorzaak voor de val van een wethouder, spectaculair zijn gedaald van 33% naar 12% in de laatste drie jaar.